Ontstaansgeschiedenis van de gemeente Houthalen-Helchteren
Uit de préhistorie, de Gallo-Romeinse en de Merovingische tijd is er maar weinig aanwijsbaar materiaal te vinden in onze gemeente.
​
HOUTHALEN, in 1117 als HALLU, in 1223 als HALE, maar vroeger ook al als HOLTHALEN vermeld, behoorde aanvankelijk tot het grafelijk domein van Loon, maar vormde vanaf de 14 de eeuw een onderdeel van de Heerlijkheid Vogelzang (Zolder), alhoewel het rechterlijk bleef afhangen van het Oppergerecht van het Graafschap Loon.
Wanneer de parochie Houthalen, met – volgens sommige bronnen Laak als eerste en oudste kerk - gesticht is, blijft tot nu toe onbekend.
Feit is dat de Norbertijnerabdij van Floreffe (Namen), die omstreeks 1140 Hengelhoef al verworven had, in 1223 door schenking de parochiekerk van Houthalen verwierf en sindsdien daar de pastoor benoemde en de tienden inde.
Later verwierf ze ook nog Kelchterhoef en de kapel van Laak. Zo zou de abdij van Floreffe tot omstreeks 1800 van wezenlijke betekenis zijn voor Houthalen.
HELCHTEREN, in 1107 voor het eerste geciteerd als HALETRA, behoorde vermoedelijk sinds de 7 de eeuw tot het domein van de Abdij van Sint-Truiden. De abten bezaten hier een jachtslot “Ter Dole“. Deze abten hadden in Helchteren niet alleen de wereldlijke macht (de schepenen van Helchteren waren bv. afhankelijk van de schepenbank van Sint-Truiden) maar ook inden ze hier de tienden en benoemden ze de pastoor van de vermoedelijk in de 11 de eeuw gestichte kerk. Ook deze situatie zou blijven duren tot aan het einde van het “Ancien Régime“.
De gemeenten Helchteren en Houthalen bezaten uitgestrekte heidegebieden. Over de begrenzing daarvan werd er eeuwenlang getwist tussen de beide gemeenten en ook met de andere buurgemeenten.
​
Zoals alle gemeenten kregen ook Houthalen en Helchteren hun deel in de ellende van de oorlog. Op het einde van de laatste oorlog werd vooral Helchteren het terrein van een felle strijd tussen de Duitsers en de Britten. Houthalen wordt in termen van oorlog vooral geassocieerd met de zgn. “Tiendaagse Veldtocht“ van 1831.
​
Houthalen en Helchteren bleven, ondanks de ontsluiting door wegen en spoorwegen, tot in het begin van deze eeuw typische kempense landbouwgemeenten met maar een paar ambachtelijke bedrijfjes.
De Steenkoolwinning bracht hierin een totale ommekeer. De inwerkingstelling van de mijn Helchteren-Zolder (1930) en van die van Houthalen (1939) veranderde op korte tijd het uitzicht van deze landelijke gemeenten. Zo deed de sterke bevolkingstoename (van ca 3.000 begin 20ste eeuw tot ruim 30.000 op dit ogenblik) en de ermee gepaard gaande oprichting van cités het agrarisch karakter van deze dorpen nagenoeg volledig verdwijnen.
In 1964 fusioneerde de mijn van Houthalen met deze van Zolder en werd het aantal werkplaatsen sterk ingekrompen. Ter compensatie werden industrieterreinen opgericht waarop een aantal vrij grote bedrijven gevestigd zijn.
​
Momenteel is Houthalen-Helchteren geevolueerd tot een semi-stedelijke kern met een handelscentrum en talrijke scholen en met een sterk toeristisch aanbod, dankzij vooral de uitgestrekte natuurgebieden en de vakantiedomeinen.
​
Lees ook meer op https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122069