Nieuws 2021 - jaaroverzicht
Publicaties te koop
Op de pagina 'Publicaties te koop' kan u boeken en brochures bestellen die door de leden van de heemkring geschreven werden.
Het verdriet van Laak
over wet en verzet, schoonheid en verval op het oude kerkhof
Het kerkhof van Laak, een mooi stukje religieus erfgoed
Zondag 31 oktober 2021
Officiële opening van de tentoonstelling met voorstelling van de brochures om 15.00 uur
Het gemeentebestuur van Houthalen-Helchteren wil binnen afzienbare tijd werk maken van de opwaardering van de kerkhofsite en enkele van haar graven die een cultuurhistorische waarde hebben. Dankzij de inbreng van de Intergemeentelijke Onroerenderfgoeddienst (IOED) en het Regionaal Landschap Lage Kempen (RLLK) zal dit bijzondere project een artistieke inslag krijgen. Tijdens deze tweedaagse vernemen we meer over hun concrete aanpak.
De heemkundige kring heeft deze gelegenheid te baat genomen om alle verzamelde historische en recente gegevens over het kerkhof samen te vatten in een fraaie bezoekersgids Het verdriet van Laak.
Straffe kerkhofverhalen komen eveneens aan bod, o.a. van een zekere Jacobus Frederix die in 1769 uit Kermt vertrok en in Laak de liefde van zijn leven vond.
Tegelijk hebben we alle 19de-eeuwse bidprentjes van Houthalen en Helchteren uit onze verzameling gehaald en gebundeld in een tweede uitgave om ze ook tijdens dit weekend te kunnen voorstellen.
Voor een gepaste omkadering zorgen XL-foto’s van het kerkje en zijn kerkhof, XL-bidprentjes uit de 19de eeuw, aangevuld met een recentere collectie.
Ten slotte was er een niet te missen, door Thomas Eerdekens geleid bezoek aan het kleine kerkhof, om 16 uur (zie verder).
​
De openingstoespraak van secretaris Vic Lijnen met enkele anekdotes of straffe verhalen gerelateerd aan kerkhoven en de toespraak van Schepen Hanne Kellens kan u hier downloaden.
Op maandag 1 november, van 15 tot 18 u, was de tentoonstelling in het kerkje vrij te bezichtigen en kon men kennis maken met de nieuwste uitgaven van de heemkundige kring. Het geleid bezoek aan het kerkhof startte om 16u.
De nieuwe brochures kosten elk 5 euro.
Voor deze publicaties en de bijhorende tentoonstelling kon de heemkring opnieuw beroep doen op de onmisbare steun van de erfgoedcel Mijn-Erfgoed.
Geleid bezoek door Thomas Eerdekens aan het kerkhof van laak
Tijdens de voorbereidingen van onze activiteiten op zondag 31 oktober en maandag 01 november 2021 in en rond het oude kerkje van Laak, leek het ons een goed idee iedere dag ook een rondleiding te voorzien. We stelden deze vraag aan ons jongste lid Thomas en deze ging hier met alle plezier op in. Tegen 31 oktober bereidde hij een rondleiding van ca. 45 minuten voor waarin zowel de geschiedenis van het kerkje als dat van het kerkhof toegelicht werden. Ook was het de bedoeling de individuele graven met de bezoekers van naderbij te bekijken.
De eerste rondleiding op zondag 31 oktober om 16u15 werd, net zoals de officiële opening binnen in het kerkje, druk bijgewoond. Met ca. 40 deelnemers konden we spreken van een succes. Na de rondleiding vernamen we van een deelnemer dat een graf dat we tot dan toe niet konden identificeren, toebehoorde aan één van zijn voorouders. We leerden dat in het naamloos graf tussen graf 11 (zie kaartje in brochure Het verdriet van Laak) en de zuidelijke kerhofmuur, Dyonisius Houben begraven werd. Dyonisius viel op een zondag dood in het kerkje van Laak. Een straf verhaal!
Op maandag 01 november vond om 16 uur de tweede rondleiding plaats. Ondanks het grote aantal deelnemers de dag ervoor, kwamen er die maandag toch nog een tiental deelnemers opdagen. Omdat het rustig was in het kerkje zelf konden ook de leden van de Heemkring die dit wensten, deelnemen aan de rondleiding. En net zoals de dag ervoor konden we de regen weer ontwijken. Ditmaal leerden we niet na maar voor het begin van de rondleiding iets bij van een deelnemer.
Een kleinzoon van het echtpaar Poelmans-Gerits vertelde ons dat zijn nonkel smid was en het ijzeren kruis had gemaakt voor hun graf (graf 4 op het kaartje in brochure Het verdriet van Laak). Qua stijl en gebruikte materialen wijkt dit graf af van contemporaine graven op het kerkhof en hiermee hadden we dus een verklaring hiervoor. Naast de twee geplande rondleidingen op 31 oktober en 1 november, gaf Thomas op verzoek twee extra rondleidingen voor familieleden en vrienden die deze wegens een coronabesmetting of -quarantaine niet konden bijwonen. Ook Jef Lingier was erbij en schreef er een artikel over in de Goednieuwskrant van HBVL van woensdag 17 november (zie foto).
De kist of combe van de Sint-Martinuskerk
Een schepenbank was vroeger een gerechtshof en de rechters waren telkens één schout, soms meier genoemd, en (meestal) zeven schepenen.
Een gerechtsbode, ook sergeant genoemd, moest allerlei beslissingen van de schepenbank, zoals dagvaardingen, meedelen aan de betrokkenen.
Een griffier/secretaris moest o.a. dagvaardingen uitschrijven, vonnissen en akten registreren, af-schriften afleveren, het archief bewaren.
Die belangrijke stukken van het archief werden gedeponeerd in een grote koffer of combe, die van (minstens) drie verschillende sloten voorzien was en die in de meeste gemeenten ergens in de kerk, bijvoorbeeld in de kerktoren, ondergebracht was (de combe van Houthalen was zelfs voorzien van een zevenslot). Ze kon dus alleen geopend worden wanneer de drie bewaarders van die sleutels (de secretaris naast twee schepenen) aanwezig waren. Aldus Giel Hendriks in De Pelter bloas, nr.242.
Op vraag van Giel zijn Thomas en Josse de kist gaan fotograferen op 8 augustus. Ze bevond zich in de bijsacristie, maar ze was leeg. Op de kist was schimmelvorming te zien; ze zou dus best een betere standplaats krijgen, want het is toch een mooi stukje erfgoed.
Bezoek aan de klokkentoren van de Sint-Martinuskerk
Op 10 juli beklommen Victor Lijnen (voorzitter van de kerkfabriek), Fons Vangeneugden, Thomas Eerdekens, Jean-Jacques van Ormelingen uit Tongeren en Vic Lijnen (secretaris heemkring) de klokkentoren van de Sint-Martinuskerk.
Met een jaar vertraging wegens corona en de verbouwingswerken in de kerk hebben we de klokken van dichtbij kunnen bekijken.
Na een beetje klimwerk via een smalle en steile wenteltrap kwamen we bij de klokkenstoel, waar zich nog twee klokken bevinden: een grote en een kleine. Er was oorspronkelijk nog een derde klok, maar die bevindt zich in de kelder van de parochiezaal (zie Jaaroverzicht 2020).
Thomas, de fotograaf van dienst moest acrobatische toeren uithalen om dicht genoeg bij de klokken te geraken om de inscripties te kunnen fotograferen.
Toch even schrikken toen om 10.30 uur de klok haar stem liet horen; gelukkig waren we om 11 uur weer beneden zodat we die 11 klokslagen niet moesten incasseren.
Foto links: hier hadden de Duitsers tijdens WO II mitrailleurs opgesteld. Door een galmgat konden ze o.a. de belangrijke Stationsstraat onder vuur nemen. Volgens Loeky Stek kwamen de Duitsers die in de toren de wacht hielden, eten bij zijn ouders (waar vroeger ‘t Schuurke stond), maar dat mocht niet geweten worden.
Foto rechts: galmgat met uitzicht op de Pastorijstraat met het NAC op de achtergrond
Tentoonstelling van Mariabeelden in de Sint-Martinuskerk
Meimaand Mariamaand. Om de mensen in de coronatijd de kans te geven om Maria te vereren werd in de Sint-Martinuskerk een Mariatentoonstelling georganiseerd. De mensen mochten vrij hun geliefde Mariabeeld naar de kerk brengen. Het werd een groot succes.
​
Via Thomas Eerdekens had de heemkring de beelden van de Zavelkapel ter beschikking gesteld. De Kapel van de Zavel was vroeger een rustaltaar tijdens de jaarlijkse sacramentsprocessie die vertrok aan de kerk en ging naar de kapel in de Brugstraat. Die processie vond plaats op de tweede zondag na Pinksteren.
Met die traditie in het achterhoofd werd de kapel op zondag 6 juni opengesteld. Er kwamen 41 bezoekers opdagen, overwegend ouderen die nog een band hadden met de kapel.
Een initiatief van Thomas Eerdekens en Ludo Maris.
Hoeve Mieneke herleeft
Bij de opening van het nieuwe toeristische seizoen op zondag 10 mei werden op het erf van Hoeve Mieneke een paar nieuwe afbeeldingen in cortenstaal onthuld in het bijzijn van de sponsors, de burgemeester, enkele schepenen en genodigden.
Apotheek Panorama, drukkerij Haletra en Innovastore hadden zich geëngageerd om het project ‘Hoeve Mieneke herleeft‘ te sponsoren.
Projectpartners zijn: Provincie Limburg, RLLK, IOED, heemkring De Klonkviool, De Wijers en Rimo.
Lancering lespakket ‘Wij en de Wijers’ (Thomas Eerdekens)
In 2019 vatte het Provinciaal Natuurcentrum het plan op een educatief project over De Wijers uit te werken voor de leerlingen van de basisscholen van de negen Wijergemeenten. Opzet was de leerlingen terug of meer in contact te brengen met deze prachtige omgeving waarin geschiedenis, natuur en erfgoed hand in hand gaan. Als basis hiervoor moest er voor iedere gemeente een Wijerdagboek geschreven worden waarmee de leerlingen aan de slag zouden kunnen gaan. Daarom werd onze Heemkring in het najaar van 2019 gecontacteerd door Bernadet Wehenkel die als taak kreeg de negen dagboeken te schrijven.
Na een gesprek met Bernadet op de Heemkring besloten we het minst gekende stukje Wijers van Houthalen-Helchteren als uitvalsbasis voor ons dagboek te gebruiken: natuurgebied Brelaarheide. Dit natuurgebied van ca. 80 ha ligt tussen de Koolmijnlaan, Tenhaagdoornheide, de snelweg en de Grote Baan, en wordt sinds 1994 beheerd door natuurvereniging Limburgs Landschap vzw. Samen met zijn oud-leraar Latijn Jos Lievens schreef Thomas Eerdekens een voorstel uit voor een verhaal voor ons Wijerdagboek. Hierbij probeerden ze zowel de natuur van Brelaarheide als de plaatselijke geschiedenis te verweven.
Het dagboek voor Houthalen-Helchteren werd uiteindelijk het verhaal van de (fictieve) dertienjarige Liesbeth Baeten en situeert zich eind zeventiende eeuw. Liesbeths grootouders baten de Genaderse Molen uit, ze speelt op Brelaarheide en vlucht in tijden van nood met haar familie weg naar de schans. Haar leven neemt echter een hele wending wanneer ook haar familie te maken krijgt met één van de vele epidemieën uit die periode en ze van hekserij beschuldigd wordt.
5 mei 2021 werd het educatief lespakket Wij en De Wijers officieel voorgesteld in de pers. Leerlingen van deelnemende scholen krijgen nu de kans via de dagboeken in het leven van een historische figuur die verbonden is met de Wijers te kruipen en moeten via opdrachten het dagboek vervolledigen. De verhaallijn van het pakket geeft de leerlingen een houvast en biedt tegelijkertijd uitdaging. Deze uitdaging kunnen ze bovendien alleen als groep aanpakken.
Meer informatie over het educatief lespakket Wij en De Wijers op https://www.dewijers.be/wij-en-de-wijers
Afbraak van de kapelanij in de Pastorijstraat
De kapelanij in de Pastorijstraat, die een tijd geleden ingericht was als Lokaal Opvanginitiatief voor vluchtelingen, voldeed niet meer aan de huidige veiligheids- en gezondheidsnormen en moest worden afgebroken.
​
Deze afbraak paste in de herbestemming van de site als groene zone, zeg maar dorpspark, met centraal gelegen de oude pastorij en tuin
Erfgoeddag 24 en 25 april 2021
In april 2020 zou de 20e Erfgoeddag plaatsvinden met als thema ‘De Nacht’. De heemkring had hiervoor een interessant programma uitgewerkt. Zo werd de publicatie voorzien van een brochure met als titel ‘En toen werd het licht’.
Verder stond er een tentoonstelling op het programma met als blikvanger een unieke collectie mijnlampen en ten slotte was er een avondsessie gepland in de tuin van de pastorie met sfeerverlichting en boeiende vertellingen. Maar door de coronapandemie kon de Erfgoeddag 2020 niet doorgaan.
In 2021 werd het geplande thema van de uitgestelde feesteditie van 2020 'De Nacht' hernomen.
Maar ook dit jaar konden we ons al eerder uitgewerkte programma rond het thema nacht niet brengen wegens het coronaprotocol. Alleen de brochure 'En toen werd het licht' werd te koop aangeboden.
Al van oudsher heeft de mens naar middelen gezocht om de duisternis te verdringen en het licht te laten schijnen. Dat heeft geleid tot heel wat ontdekkingen zoals we in onze brochure 'En toen werd het licht' willen aantonen.
Speciale aandacht hierin gaat naar de mijnlamp. Zij zorgde ervoor dat de kolenhouwers de duisternis te lijf konden gaan. Diep in de grond was het immers altijd nacht. De mijnwerkers weten beter dan wie ook wat dat betekent. Misschien is het wel om die reden dat onze schachtbokken jaar in jaar uit vanaf valavond letterlijk in de schijnwerpers staan. Om de nachten van onze mijngemeente op te lichten als een iconische verwijzing naar ons mijnverleden?
Na het sluiten van de mijnen werden de mijnlampen decoratieve en vooral dure verzamelobjecten.
​
Onze brochure bevat ook gebruiken en verhalen ontsproten uit de angst voor de duisternis en het onbekende, verhalen over heksen en spoken en over geheimzinnige natuurfenomenen zoals dwaallichtjes.
​
Ons programma voor 2021 werd dus beperkt tot het te koop aanbieden van de brochure 'En toen werd het licht' in een tentje aan het vertrekpunt van de Tysmansroute, achter het NAC.
Daarbij verleende de Heemkring ook nog haar medewerking aan de Mysteriewandeling In het spoor van de Bokkenrijders en vleermuizen aan het bezoekerscentrum van Hengelhoef.
In memoriam Rik Thomas 1925-2021
Rik was jarenlang onze verdienstelijke en gewaardeerde voorzitter waarvoor wij hem zeer dankbaar zijn. Wij zullen hem nooit vergeten.
Rik Thomas was pr-man van de mijn van Zwartberg en later bij de Fordfabriek in Genk, waar hij bleef werken tot aan zijn pensioen.
Over de mijn van Zwartberg schreef hij ‘Tussen schachttorens en Steenstort’ en in 2005 publiceerde hij ‘En toen kwam Ford’. Voor de Klonkviool schreef hij 'Houthalen-Oost. Groeiend uit een ver verleden (1982)' en 'Masy'.
In 1993 werd hij Gouwvoorzitter en nadien erevoorzitter van Heemkunde Limburg.
Het oude Sint-Leonardusreliek is terug
In 1952 werd in Kwalaak de Sint-Leonardusstraat aangelegd en daardoor moest de oude kapel, een gebouw uit de 17e eeuw, afgebroken worden. Nog datzelfde jaar werd door de inwoners van het gehucht een nieuwe kapel gebouwd, vlak bij de plek waar de oude stond, en werd de vzw Sint-Leonarduskring opgericht om het gebouw te beheren.
Anno 2019 werd de vzw ontbonden bij gebrek aan bestuursleden en zoals bepaald in de statuten werd de kapel overgedragen aan de vzw Wijkwerking Kwalaak.
Omdat de sleutel en de geheime code van het ingemetselde brandkoffertje in de sacristie van de kapel zoek waren, werd op zaterdag 23 januari 2021 overgegaan tot het ‘kraken’ van de kluis. Na veel kap-, boor- en slijpwerk kon het koffertje bevrijd worden.
En, wat een verrassing! In de kleine safe (30 bij 60cm) bevond zich het sinds lange tijd zoek gewaande reliek van de patroonheilige. Op het sieraad staan de woorden S. Leonardi ABB’ (ABB is de afkorting van ABBAS, wat, vader, abt betekent).
Een korte historiek
Het bewuste reliek heeft een bewogen geschiedenis achter de rug.
De oude kapel van Kwalaak werd gebouwd in het begin van de 17 eeuw!
In 1878 schonk Mgr. Doutreloux, bisschop van Luik, een relikwie van de heilige Leonardus. Hierdoor werd de kapel een bedevaartoord. (1)
Een jaar later werd het reliek, dat opgeborgen was in een klein kistje, geroofd en een tijd nadien ook weer teruggevonden in een haag vlak bij de kapel. Het moet toen in veiligheid gebracht zijn in een naburige boerderij. Daar werd het in ieder geval na 91 jaar in 1970 op de zolder teruggevonden.
Waarschijnlijk is het kostbare reliek dan opgeborgen in de ingemetselde kluis van de sacristie, waarmee de kapel in 1968 vergroot was. Maar er is niemand die dat kan bevestigen.
​
(1) Een reliek of relikwie, afgeleid van het Lat. reliquia, is een overblijfsel van een heilige, gevat in een meestal kostbaar schrijn, een kistje of een houder, waaraan een wonderbare kracht wordt toegeschreven bij verering of aanraking.
(Meer info in het boek ‘Kwalaak zoals het vroeger was’ van Vic Lijnen, uitg. heemkring in 2010 - zie ook bij publicaties)
Belangstelling voor onze reus Giel de Booi
Tristan Sadones is een 19-jarige student Communicatie uit Ath (Henegouwen) met een interessante hobby. Als reuzenjager reisde hij al naar tientallen landen om er reuzen te fotograferen, bestuderen en inventariseren.
Voor zijn Gianthèque is hij samen met twee vrienden eind januari foto’s komen nemen van onze reus Giel de Booi (1978). Hij vond dat de reus zorgvuldig bewaard was.
​
Op zijn Instagrampagina vind je nog meer foto's uit zijn omvangrijke collectie https://www.instagram.com/tristansadones/
Een nieuwe vlag voor de Heemkring
Op 14 september werd de nieuwe vlag met het logo van onze Heemkring De Klonkviool voorgesteld.
Op de foto (vlnr.): Fons Vangeneugden, Willy Bogaerts, Cecile Barbay, Vic Lijnen (secretaris), Willy Box (voorzitter), Maurice Broux, André Vanhamel, Mathieu Franssen en Roza Bammens.
Stickeralbum over Houthalen-Helchteren
Onze heemkring is ingegaan op de vraag van Tomorrow (Nederlandse uitgever) en Carrefour Houthalen om mee te werken aan een stickeralbum.
Ons werd gevraagd om zo'n 256 foto’s te verzamelen van Houthalen vroeger en nu. Wij hebben een twintigtal thema’s gekozen.
Het project moest klaar zijn tegen eind januari 2022. In april startte de actie bij Carrefour. Iedere klant ontvangt een set van 4 stickers per aankoopschijf van 10 euro.